Rozpoczynanie lekcji o 7 to zbrodnia na uczniach

Na pewno choć raz w swoim życiu zetknąłeś się z opinią, że jeśli chcesz osiągnąć sukces, musisz wstawać o świcie. Instagramowi motywatorzy powiedzą Ci, że optymalną porą jest pobudka o 5 lub 6 rano. Jednak czy tak wczesna pora rzeczywiście działa na nas dobrze? Zrywanie się o świcie do szkoły lub pracy dla niektórych to prawdziwe tortury. 

Młodzi ludzie muszą rezygnować z odpoczynku na rzecz robienia projektów szkolnych, nauki do sprawdzianów, czy rozwiązywania zadań domowych. Na zjawisko niedosypiania warto zatem spojrzeć w kontekście samych uczniów, którzy zazwyczaj dzień w szkole zaczynają o 7:00 lub 8:00, kończą zaś o 15:00 lub 16:00. To ⅓ doby, a doliczyć należy również dojazdy do szkoły, czas na naukę w domu oraz codzienne obowiązki. Lata wyrzeczeń w procesie edukacji po to, aby w przyszłości zdobyć wymarzoną pracę. Gdyby tylko istniał inny, łatwiejszy sposób…

Każdy z nas choć raz w życiu zarwał noc, by uczyć się do klasówki lub dokończyć ważny projekt. Następnego dnia natomiast czekała nas pobudka o świcie. Właśnie tak wyglądała (i wygląda) rzeczywistość wielu polskich uczniów. Biorąc jednak pod uwagę tryb życia oraz potrzeby snu wśród młodzieży, warto zastanowić się, czy rozpoczynanie zajęć o 7 lub 8 ma sens. 

W tym odcinku rozprawimy się więc z mitem korzyści, wynikających z wczesnego wstawania. Zastanowimy się też, jaka godzina pobudki będzie optymalna, aby być wypoczętym i produktywnym. A na koniec poznamy konsekwencje płynące z niedosypiania.

Co o tak wczesnych pobudkach mówi środowisko naukowe? 

To, ile czasu na sen potrzebujemy, zależne jest od naszego wieku. U dorosłych sprawa jest dość prosta – sen powinien trwać od 7 do 9 godzin dziennie. Jednak amerykańska organizacja National Sleep Foundation oraz zespół 18 lekarzy, naukowców i badaczy przeanalizowali ponad 300 badań poświęconych temu tematowi. Na tej podstawie określono, jaka jest odpowiednia długość snu dla osób w poszczególnych grupach wiekowych. 

Przykładowo, dzieci w wieku szkolnym (od 6 do 13 lat) powinny spać od 9 do 11 godzin na dobę. Nastolatki między 14. a 17. rokiem życia potrzebują odpowiednio od 8 do 10 godzin snu, a młodsze osoby dorosłe w przedziale 18-25 lat powinny przeznaczać na sen od 7 do 9 godzin dziennie. Dodatkowo, im ktoś jest młodszy, tym łatwiej dostosować mu się do porannego funkcjonowania. Nie jest to jednak regułą – na świecie istnieją ludzie, którzy niezmiennie od tego, jak bardzo by się starali, rano zawsze będą bardziej niewyspani, niż reszta społeczeństwa.  

To, kiedy najlepiej nam się funkcjonuje, zależy w dużej mierze od chronotypu.

Ale czym on właściwie jest? Chronotyp to rodzaj wewnętrznego zegara, który wyznacza nam “rytm dobowy”. Oznacza preferencje co do optymalnej pory aktywności dziennej, włączając w to również pory budzenia się i zasypiania. Niektórzy bowiem są bardziej efektywni rano i wczesnym popołudniem, inni zaś wolą późne chodzenie spać i lepiej funkcjonują właśnie w porach wieczornych. 

Holenderscy badacze w 2015 roku przeprowadzili pewien eksperyment, dotyczący produktywności uczniów. Przeanalizowali wówczas kilkadziesiąt tysięcy ocen szkolnych, uzyskiwanych przez dzieci w ciągu roku szkolnego z przedmiotów humanistycznych i ścisłych. Okazało się, że wpływ chronotypu na oceny szkolne jest bardzo wyraźny. Z badań wynikało, że chronotypy wieczorne uczą się gorzej, ale nie jest to spowodowane ich słabszymi możliwościami intelektualnymi, a jedynie tym, że sprawdziany często są organizowane we wczesnych porach.

Jak wskazują badania, przeprowadzone przez Fiński Instytut Zdrowia Zawodowego, rytm dobowy jest u człowieka wrodzony. Co to oznacza? Społeczeństwo funkcjonuje według pewnych zasad – dzień w szkole lub pracy rozpoczyna się rano i we wczesnych godzinach popołudniowych. Te pory są w naszym społeczeństwie wyznacznikiem największej efektywności. Co jednak z nocnymi markami? Jak się okazuje, organizmy tych osób nie przystosowują się do takiego rytmu. Konkluzja jest bardzo prosta – świat dostosowany jest tak, aby dopasowywać się do osób, które są najaktywniejsze rano. 

Oczywiście na jakość snu wpływa także bardzo prozaiczna rzecz, na którą być może nie zwracasz uwagi. A jest to kontakt z ekranami komputerów i smarfonów tuż przed snem, które emitują niebieskie światło hamujące w naszym organizmie proces wydzielania melatoniny. Zatem tak ważne jest, aby przed snem zrezygnować z korzystania z urządzeń, a zamiast tego wybrać np. książkę. 

Trafnym pomysłem, by poradzić sobie z chronicznym zmęczeniem wśród uczniów, mogłoby okazać się wprowadzenie różnych godzin rozpoczynania zajęć w szkole, w zależności od wieku. Dla przykładu, młodzi ludzie, będący w ostatnich klasach szkół podstawowych i szkole średniej mogliby zaczynać zajęcia między 9:00 i 10:00. To optymalny czas, aby mieć przestrzeń zarówno na naukę, jak i odpoczynek. 

Niewyspanie wiąże się z wieloma konsekwencjami. Jakie są zatem zagrożenia, wynikające ze zbyt małej ilości snu w ciągu doby?

Można podzielić je na krótko i długofalowe. Skutki jednorazowego niewyspania odczuwalne są niemal od razu – należą do nich: senność, rozdrażnienie, problemy z koncentracją podatność na stres czy mniejsza czujność. Jak widzisz, nawet jednodniowe niewyspanie może siać ogromne spustoszenie w naszym organizmie. Natomiast jeśli chodzi o długofalowe niedosypianie, może ono wiązać się z ryzykiem rozwoju cukrzycy, depresji, przyśpiesza procesy starzenia i odbija się w sposób znaczny na wyglądzie zewnętrznym. Deficyt snu to także ryzyko chorób układu krążenia, problemów z metabolizmem, problemów z kręgosłupem i astmy.

Jeśli mówimy o konsekwencjach zdrowotnych, warto także zaznaczyć związek między snem, a masą ciała. Jak się okazuje, niska jakość snu może być przyczyną nadwagi oraz otyłości. Zaburzenia odżywiania dotykają nie tylko osób dorosłych. W coraz większym stopniu ten problem dotyczy także dzieci i młodzieży. Dlaczego jest to niepokojące? Połączenie zaburzeń snu oraz zaburzeń odżywiania u nastolatków tworzy niebezpieczną mieszankę – może być przyczyną problemów z wagą, a także schorzeń metabolicznych.

Dr hab. Halszka Kontrymowicz-Ogińska, która od wielu lat zajmuje się badaniami nad chronicznym deficytem snu, podkreśla:

Niedobór snu jest przekleństwem naszych czasów (…). Wpływa nie tylko na ogólne samopoczucie (brak energii, uczucie głodu), ale także na relacje społeczne. Deficyt snu prowadzi też do większej drażliwości, skłonności do popadania w konflikty czy izolacji społecznej.

Podsumowanie odcinka

Bycie częścią szkolnego systemu nie jest proste, zwłaszcza dla nastolatków, którzy potrzebują zdecydowanie więcej snu, niż dorośli. Jak pokazuje biologia, młodzi ludzie zazwyczaj wolą później położyć się spać i nie wstawać o świcie. W niektórych przypadkach jednak tacy uczniowie doświadczają trudności edukacyjnych. Winne nie są jednak ich umiejętności czy wiedza, jaką posiadają, ale właśnie taki tryb snu. W idealnej sytuacji każdy człowiek powinien mieć możliwość dostosowania swoich zajęć do własnego rytmu dobowego.

Nic nie wskazuje na to, aby w polskim systemie edukacji coś miało się zmienić. Warto jednak pochylić się nad tą kwestią, ponieważ wyższe zapotrzebowanie na sen to kwestia biologii, a nie kaprysu. Należy także pamiętać, że chroniczne zmęczenie wśród uczniów nie powinno być utożsamiane z lenistwem lub brakiem wiedzy. Odpowiednia ilość snu to naturalna potrzeba, która warunkuje zdrowie i dobre samopoczucie w ciągu dnia. 

Czy więc zgodnie z powiedzeniem, sen jest dla słabych? Absolutnie nie! To, ile śpimy, ma ogromny wpływ na nasze samopoczucie w ciągu dnia. W tym miejscu zachęcam Cię, abyś zastanowił się, ile czasu dziennie poświęcasz na sen.

Źródła:

1.Brak snu i jego wpływ na organizm człowieka (online), dostęp: https://millemedica.pl/blog/brak-snu-wplyw-na-organizm/, [data dostępu: 26.10.2023].

2. Domański T., Chronobiologia: poranne wstawanie do szkoły i pracy to dla niektórych prawdziwa tortura (online), dostęp: https://spidersweb.pl/2020/02/chronobiologia-chronotyp-poranne-wstawanie-samopoczucie-szkola.html, [data dostępu: 26.10.2023].

3. Ile powinno się spać? Wytyczne dla wszystkich grup wiekowych (online), dostęp: https://www.focus.pl/artykul/ile-snu-potrzebujemy-sa-nowe-wytyczne, [data dostępu: 26.10.2023].

4. Konczal M., Lekcje powinny zaczynać się o 9.00 lub 10.00. Czemu uczniowie są senni i spóźniają się na zajęcia? To nie kwestia lenistwa, ale biologii (online), dostęp: https://strefaedukacji.pl/lekcje-powinny-zaczynac-sie-o-900-lub-1000-czemu-uczniowie-sa-senni-i-spozniaja-sie-na-zajecia-to-nie-kwestia-lenistwa-ale/ar/c5-15981661, [data dostępu: 26.10.2023].

5. Kontrymowicz-Ogińska H., Chronotyp. Aspekty behawioralne, korelaty osobowościowe, konsekwencje
zdrowotne, Kraków 2011.

6. Lizończyk I., Jośko – Ochojska J., Związek zaburzeń snu z nadwagą i otyłością wśród młodzieży, “Hygeia Public Health” 2016, t. 51, nr 4, s. 322-328.

7. Naukowcy potwierdzają: wczesne wstawanie rano to tortury dla organizmu (online), dostęp: https://kobieta.onet.pl/zdrowie/naukowcy-potwierdzaja-wczesne-wstawanie-rano-to-tortury-dla-organizmu/06vvvnk, [data dostępu: 26.10.2023].

8. Naukowcy: Wstawanie rano może czynić nieszczęśliwym (online), dostęp: https://www.rp.pl/nauka/art9411471-naukowcy-wstawanie-rano-moze-czynic-nieszczesliwym, [data dostępu: 24.10.2023].

9. Suni E., Singh A., How Much Sleep Do You Need? (online), dostęp: http://sleepfoundation.org/how-sleep-works/how-much-sleep-do-we-really-need, [data dostępu: 26.10.2023].

10. Wojtowicz D., Ranny ptaszek to mit? Wstajemy zbyt wcześnie do szkoły i pracy (online), dostęp: https://innpoland.pl/124125,ranny-ptaszek-to-mit-wstajemy-zbyt-wczesnie-do-szkoly-i-pracy-i-trzeba-to-koniecznie-zmienic, [data dostępu: 26.10.2023].

11. Zerbini G., Otto L., Kantermann T., Lower school performance in late chronotypes: underlying factors and mechanisms, “Scientific Reports” 2017, nr 7.